Fietsrondje Oss

Beschrijving

De tocht kan in beide richtingen worden gereden, en je kunt overal starten; voor de beschrijving (en trouwens ook voor de GPX) is gekozen om tegen de klok in te rijden en voor een start bij Station Oss.

Het eigenlijke stationsgebouw staat aan de stadskant van het spoor. Rijd vanaf dit stationsgebouw naar rechts, met het spoor aan je rechterhand (Spoorlaan). Na de fietsenstalling komt rechts een parkje; sla daarna na ongeveer 100 m linksaf, Booglaan. Neem direct de eerste straat links, Doctor Hermanslaan.

In 1918 maakte architect Charles Estourgie (1884-1950) een uitbreidingsplan voor Oss. Hierin zou de stadsplattegrond een zuiver ronde vorm hebben gekregen. Dat is niet gerealiseerd, maar wél werd er rond 1920 een stukje villapark gebouwd, geïnspireerd op de Engelse tuinsteden, o.a. bedoeld voor de hogere medewerkers van de groeiende industrie. Aan de linkerkant van de Dr. Hermanslaan staan vier blokken van elk vier woonhuizen (geheel gemeentemonument) en ook elders in deze buurt staan een aantal door Estourgie ontworpen villa’s. Tevens ontwierp hij de ‘Groene Engel’ in het centrum, eerst kantoor van margarinefabrikant Jurgens, nu met culturele bestemming.

Sla bij het vierkante parkje rechtsaf en direct linksaf, Burgemeester van den Elzenlaan. Bij de kruising schuin rechtdoor, bij de rotonde weer rechtdoor, Professor Regoutstraat.

In het parkje links voorbij de rotonde staat een H Hartbeeld. In 1919 werd (o.a. door pater Titus Brandsma) het initiatief genomen om in Oss een H Hartbeeld te plaatsen. Dit beeld, van August Falise (1875-1936; hij maakte ook het beeld van Jheronimus Bosch dat op de markt in Den Bosch staat), werd in 1922 onthuld aan het Walplein in het centrum van Oss. Kort na de onthulling werd aan de achterkant van het beeld een breuklijn ontdekt, zodat Falise een nieuw beeld moest maken. Na een reconstructie van het Walplein in 1967 verhuisde dit tweede beeld naar de huidige locatie.
Professor (Robert Hubert Willem) Regout (1896-1942) was jezuïet, rechtsgeleerde en verzetsstrijder; hij kwam in 1942 om in concentratiekamp Dachau.

Ga bij de stoplichten rechtdoor en aan het eind schuin linksaf, nog steeds Professor Regoutstraat. Op de kruising linksaf, Horzakstraat. Na twee bochten kom je uit bij een drukke weg; hier rechtsaf, fietspad langs Macharenseweg.

Het rozerode asfalt van het fietspad wijst erop dat je hier over de fietsstraat rijdt. Deze werd in 2003 geopend (de tweede van Nederland, net ná Utrecht) en verbindt Heesch met Macharen, dwars door het centrum van Oss. Een groot deel is tevens open voor auto’s, maar fietsers hebben voorrang. Vandaar het (op sommige plekken nog zichtbare) oorspronkelijke gele logo, een kroon op twee wielen: de fietser is koning!

Voorbij de rotonde kom je in de polders ten noorden van Oss. Waar links een bosgebied begint steek je (voorzichtig) de weg over en rijd je, langs een slagboom, de Meerdijk op.

Rond 1300 begon de aanleg van de Maasdijken; behalve de dijken langs de rivier kwamen er ook dwarsdijken van de rivier naar de hogere zandgronden, om bij dijkdoorbraken de schade te bepreken. De Meerdijk is daarvan een voorbeeld. Behalve spontane dijkdoorbraken waren er echter ook gevallen dat het water opzettelijk werd binnengelaten: als de rivier ’s-winters zó hoog stond dat er geen redden meer aan was liet men liever een deel gecontroleerd overstromen dan dat er op een willekeurige plaats een dijkdoorbraak plaatsvond. Voor deze overstromingen werd speciaal het (toen nog relatief lege) Maasland ingericht: het water werd door een overlaat (verlaagd dijkgedeelte) bij Beers (tussen Cuyk en Grave) binnengelaten en stroomde dan langs Grave en Ravenstein, ten noorden langs Oss, om bij Gewande (benoorden Den Bosch) weer op de Maas te worden geloosd (maar bij een beperkte wateroverlast kon de Meerdijk nog steeds helpen een gedeelte droog te houden). Deze ‘Beersche Maas’ deed dienst tot 1942, toen door de Maaskanalisatie de afvoer voldoende verbeterd was. Tot die tijd kon het water in een slechte winter tot aan de rand van het centrum van Oss komen! Dit is ook de reden dat de stad pas in de jaren vijftig naar het noorden kon gaan uitbreiden. Nu is de Meerdijk en omgeving een belangrijk natuurgebied, waarin bevers voorkomen en ook vele (water)vogels kunnen worden gezien – bijvoorbeeld vanuit de aanwezige vogelkijkhut.

Waar de Meerdijk weer op de straat uitkomt linksaf, Oijenseweg. Je rijdt Oss weer binnen. Na 500 m door de woonwijk kruis je een grotere weg; ga hier rechtsaf, Mettegeupelstraat. Je komt voor een langgerekt parkje; rijd hier rechts omheen, aan het eind links en direct rechts (Voorburcht).

Naast de rotonde stond vroeger (tot laat 19e eeuw) een tolkantoor aan de straatweg naar Lith. Ook de twee andere verharde wegen waarlangs je toen Oss kon verlaten (die naar Heesch en die naar Berghem) hadden zo’n kantoortje. 

Bij de rotonde rechtdoor oversteken; houd vervolgens de rechterkant van de Polderkade aan. Aan het eind min of meer rechtdoor, het fietspad dat rond de kop van de vijver loopt. Weer op de straat (Parklaan) rechtsaf; voorbij de bocht naar links begint de Mekelenkamplaan. Volg deze met alle bochten tot je uitkomt op een drukke weg (Gewandeweg); ga hier rechtsaf en direct weer links, Distelweg. Rijd bij het bruggetje rechtdoor over het fietspad door het park tot je weer uitkomt op de straat.

Als je op dit punt 200 m naar rechts fietst (Ussenstraat) zie je een boerderij op een fikse terp (wel een bewijs dat het water hier in de winter vrij hoog kon staan; zie het verhaal over de Beersche Maas hierboven) met daarnaast een schutskooi uit 1951. Deze dienden om loslopend vee in op te vangen; de eigenaar kon ze dan (tegen betaling van het schutgeld, waaruit ook het tussentijds voeren van de dieren werd bekostigd) weer afhalen.

Rechtdoor langs de vijver (fietspad langs de Gemertstraat). Ga aan de overkant van de Hazenkamplaan min of meer rechtdoor (dus aan de rechterkant van het hondenuitlaatterrein), fietspad parallel aan de Grindlaan. Je passeert links een schoolgebouw; even verder rechtsaf de straat in, Amsteleindstraat.

Ga bij de versprongen kruising linksaf (fietspad links langs de Heihoekstraat). Steek bij de volgende kruising over naar de andere kant (voorzichtig) en steek het spoor over.     

Bij de opening van de spoorlijn Tilburg-Nijmegen in 1881 kwam er op deze plaats een stopplaats, halte Heihoek. Deze werd gesloten in 1914. In 1981 kwam ca 750 naar het oosten station Oss-West; er bestaan plannen om hier vlakbij, ten westen van Oss, een nieuwe woonwijk aan te leggen en het station weer naar hier te verplaatsen. Het rozerode fietspad langs het spoor is de F59, een snelfietsroute van station Oss naar station ’s-Hertogenbosch, die werd geopend in 2016.

Het fietspad komt uit in de bocht van een straat; houd hier links aan, Van Hogendorplaan. Steek in de bocht door naar de rotonde en ga driekwart rond (fietspad langs de Schaepmanlaan, met rechts flats). Ga op de kruising rechtsaf, Bilderdijkstraat

Voordat in de jaren zestig de nieuwe wijk Ruwaard werd aangelegd lag hier een landbouwgebied met door heggen omgeven percelen en door forse bomen omgeven lanen. Het meeste hiervan verdween onder het nieuwe rechthoekige stratenpatroon, maar de dubbele bomenrij rechts is nog een overblijfsel uit die voorbije tijd.

Neem direct de eerste straat links (Anna Bijnsstraat, een soort woonerf). Aan het eind hiervan rechtsaf, Brederodestraat. Met een kleine rechts-linksbeweging blijf je langs het winkelcentrum rijden. Je komt uit op een tweebaansweg; ga aan de overkant linksaf (Joost van den Vondellaan) en vervolgens rechtsaf, Vivaldistraat. Steek bij de rotonde rechtdoor over; vervolgens met de bocht mee linksaf, het villapark in (Witte Hoeflaan).

Vanaf eind jaren vijftig werden op de zandgronden ten zuiden van Oss een aantal ruim opgezette villawijken gebouwd – met de Witte Hoef als laatste, in de jaren rond 1972-73. Op het routekaartje is duidelijk te zien dat aan de zuidkant van Oss vrijwel alle beschikbare ruimte tot aan de gemeentegrens werd benut. 

Na een aantal bochten kom je uit op de Hescheweg, de parallelweg van de drukke Nieuwe Hescheweg. Sla hier rechtsaf.

Hier weer het rozerode asfalt van de fietsstraat (zie eerder in deze beschrijving). Over deze fietsstraat loopt (sinds 2022) ook de F50, een snelfietsroute die via Heesch en Nistelrode naar Uden voert (en die zal worden doorgetrokken naar Veghel). Het getal is afgeleid van de min of meer parallel lopende snelweg A50.

Vrijwel direct kun je linksaf; steek de Nieuwe Hescheweg over en rijd aan de overkant rechtdoor, Wilpertslaan. Aan het eind linksaf en direct rechts, Vierwindenlaan.

Sla je echter vanuit de Wilpertslaan even rechtsaf (Willibrordusweg), dan zie je na ca 100 m links een achthoekig bouwwerkje staan. Dit gebouwtje staat bekend als het Willibrordusputje; het is gewijd aan de Engelse missionaris St Willibrord (ca 658-739), die het evangelie verspreidde in Nederland en die ook deze streken zou hebben bezocht; daarbij zou hij een bron zou hebben laten ontspringen. Vanaf de Middeleeuwen werd een hier gelegen bron in ieder geval druk bezocht vanwege de veronderstelde geneeskrachtige werking van het water. Deze bron werd gedurende de Oostenrijkse Successieoorlog (1741-1748) verwoest; in 1926 werd dit nieuwe monumentje opgericht (aan de Osse kant van de weg, want de originele put lag aan de overkant, toendertijd in Heesch).

Vervolg de Vierwindenlaan voorbij de kruising; je komt uit bij een tweebaansweg. Sla hier scherp linksaf, fietspad langs de Julianasingel. Dit fietspad loopt door het bos; waar je weer een beetje uitzicht hebt zie je rechts een rotonde met een groot kunstwerk.

De naam Oss is waarschijnlijk afgeleid van een woord dat zoiets betekende als ‘hoger gelegen plaats aan het water’ (dus daar, waar de hogere zandgronden grensden aan de toen nog vrij stromende Maas). Er is dus geen verband met het bekende rund, maar toch droeg eeuwenlang het stadswapen een beeltenis van dit dier. Ook nu nog siert een gestileerde Ossekop de website en het briefpapier van de gemeente Oss, en ook is hij te zien op gemeentelijke voertuigen. Een uitvoering in cortenstaal, de ‘Poort van Oss’, staat sinds 2005 op deze rotonde. 

Steek rechtsaf over, vóór de rotonde langs; vervolg in dezelfde richting, fietspad langs de Kantsingel. Blijf dit fietspad volgen tot de stoplichten vlak voor de spoorwegovergang; sla hier linksaf (Parallelweg).

De industrie in Oss ontstond deels direct tegen het centrum aan (b.v. de margarinefabriek van Jurgens, en de wattenfabriek van Van den Bergh, maar eind 19e eeuw kwamen de grote uitbreidingen ten zuiden van het spoor (vleesverwerkers Zwanenberg en Hartog, later het farmaceutisch bedrijf Organon; op deze plek ligt ook de oorsprong van Unilever). Dit trok weer toeleveringsbedrijven aan, zoals een blikfabriek voor de verpakkingen. Verdere uitbreiding kwam aan de oostkant; ooit had Philips hier een armaturenfabriek. Inmiddels staan langs de Kantsingel voornamelijk autobedrijven etc.; de zwaardere industrie heeft zich grotendeels verplaatst naar het noorden, rond de haven van Oss (betoncentrale, jachtenbouwer Heesen). Maar nog steeds hangt hier een bedrijvige sfeer, en kun je je makkelijk indenken dat Oss ooit de vierde industriestad van Nederland was (qua aandeel in de werkgelegenheid).

Volg de Parallelweg tot de kruising. Sla hier rechtsaf en steek het spoor over. Voorbij de overweg linksaf, Spoorlaan. Deze maakt een knik(je) naar links; voorbij de knik geeft de eerste straat rechts toegang tot het Burgemeester de Bourbonhof.

Louis Jean Henri Charles Adelberth de Bourbon (1908-1975) studeerde rechten en werd in 1941 benoemd tot burgemeester van Oss. Uit onvrede met de maatregelen van de bezetter dook hij in 1943 onder en ging hij in het verzet. Daags na de bevrijding van Oss (op 19 september 1944) werd hij weer tot (waarnemend) burgemeester benoemd. In 1946 trad hij af en wijdde zich verder aan het schrijven van gedichten. Op het pleintje werd in 2000 een klein monument geplaatst dat aan de burgemeester herinnert.

Terug op de Spoorlaan neem je de tweede straat rechts, de halfrond verlopende Booglaan. Neem hier de tweede straat rechts (Doctor Hermanslaan) voor het vervolg van de route (zie begin van de beschrijving) of sla aan het eind van de Booglaan rechtsaf om terug te fietsen naar het station.

Horeca Onderweg: In het centrum van Oss vele gelegenheden; terras nabij het Willibrordusputje.