Fietsroute Verborgen Schatten buitengebied Oss-Zuid

Beschrijving

Startpunt: Willibrordusweg nabij 5342 LG, Oss (parkeergelegenheid). 

Als je vanaf de parkeerplaats bij de weg komt zie je een laag achthoekig bouwseltje staan: het Willibrordusputje. Dit herinnert aan de Angelsaksische missionaris Willibrordus (ca 659-735), die in de Lage Landen predikte. Bij een bezoek aan deze streek zou hij met zijn staf op de grond hebben geslagen, waarop een bron ontstond (voor het eerst schriftelijk vermeld in de 14e eeuw); deze werd later een drukbezocht pelgrimsoord, vanwege de veronderstelde geneeskrachtige eigenschappen van het water. Het oorspronkelijke putje stond even verderop aan de andere kant van de weg; bij opgravingen in de jaren dertig werd een boomstamput – een uitgeholde stam van een eik – aangetroffen die dateerde uit de periode 900-1250. Het huidige putje is gebouwd in 1925-6. Ook elders zijn Willibrordusputten, bv in Heiloo en in het Zeeuwse Zoutelande.

Gezien met de rug naar het putje sla je linksaf; houd links aan (in de richting dus van knooppunt 35, Willibrordusweg). Rijd bij knooppunt 35 rechtdoor; je passeert de fietsbrug over de N329. Blijf de Rijsvensestraat rechtdoor volgen. Bij knooppunt 22 passeer je het Mariakapelletje, in november 1957 geplaatst door Scouting Berghem.

Blijf rechtdoor rijden tot je een driesprong bereikt (knooppunt 23). Houd hier links aan, Heesche Baan. Het fietspad leidt door het Herperduin. 

Het Herperduin is een natuurgebied van zo'n 400 hectare. Tot halverwege de 19e eeuw bestond het grotendeels uit heide en zandverstuivingen. Om het zand te beteugelen werd beplanting aangebracht; hierdoor is een zogeheten paraboolduin ontstaan. Bij dit type duin is het begroeide deel stabiel, maar in het onbegroeide deel blaast de wind het zand nog steeds weg; hierdoor ontstaat de kenmerkende halvemaanvorm. Op dit duin staat sinds 2019 een uitkijktoren van 22 meter hoog. Herperduin wordt deels begraasd met paarden en runderen. Houd waar nodig afstand en doorkruis kuddes niet. Om het leefgebied van de dieren te vergroten is Herperduin door twee ecoducten verbonden met de rest van de Maashorst. Op het vervolg van de fietstocht passeer je een van deze ecoducten. Het Groot Ganzenven in natuurgebied Herperduin is een natuurlijk ven, ontstaan door de aanwezigheid van en ondoordringbare laag in de bodem. Het is van belang voor amfibieën, libellen en diverse zeldzame plantensoorten.

Het fietspad passeert het Ganzenven met een grote bocht naar links. Even verderop passeer je een wegwijzer; neem bij het volgende kruispunt (bij wandelknooppunt 52) het bospad rechtsaf voor een bezoek aan de zandverstuiving en de uitzichttoren. 

Volg het fietspad verder tot de verkeersweg (knooppunt 17); sla rechtsaf en volg het dubbele fietspad van rood asfalt langs de Schaijkseweg. Je passeert het viaduct, blijf rechtdoor rijden (Runstraat). In het dorp passeer je knooppunt 62; even verderop, op de splitsing, rechtdoor (hier knooppunt 60) en vervolgens rechtsaf, Burgemeester Schoutenstraat. Deze komt met een bochtje uit op de Brouwerstraat; sla hier rechtsaf. Neem, bij een parkje, de tweede weg links, Looierstraat. Deze (inmiddels Spil geheten) komt met een bocht uit op de Molenstraat; sla hier rechtsaf.

De topografische kaart van 1836 vermeldt op deze plaats al een windmolen. De huidige molen De Onderneming werd in 1888 gebouwd en bleef tot 1947 in bedrijf; in 1971 brandde hij geheel uit. Rond de eeuwwisseling werd de molen voor het zicht hersteld, maar niet draaivaardig gemaakt. Momenteel resteert nog slechts de romp.

Ga aan het eind linksaf, Bosschestraat. Aan het eind hiervan kom je uit op een T-kruising, sla hier linksaf, Zandstraat. Sla op de kruising linksaf; Gagelstraat; op de volgende kruising (knooppunt 24) rechtsaf, Hoogheistraat. De gedenksteen bij de kruising herinnert aan de Wellington bommenwerper HZ582, die hier neerkwam in de nacht van 23/24 mei 1943. Hierbij kwamen drie bemanningsleden om het leven.

Volg de Hoogheistraat tot het kruispunt (knooppunt 34); rijd rechtdoor en volg de bochten van de Munstraat tot je uitkomt op de T-splitsing; sla hier rechtsaf, fietspad langs de Rijksweg. Even naar links van bovengenoemde T-splitsing zie je een tweede gedenksteen. Deze herinnert aan de Vickers Wellington P9281 die hier neerkwam in de nacht van 11/12 juni 1941. Vier van de zes bemanningsleden kwamen hierbij om het leven.

Je rijdt onder het ecoduct door; even verderop, bij de slagboom, gaat het fietspad rechtsaf om met een boog over de Rijksweg heen te lopen. Voor een bezoek aan Zevenbergen en Paalgraven dien je echter eerst even het halfverharde pad langs de slagboom te volgen.

Aan het begin van de 19e eeuw werd de ontginning van het heidegebied rond Zevenbergen ter hand genomen door Jan van Hintum. Hij ontgint uiteindelijk 5 hectare, die hij na wat administratieve verwarring uiteindelijk officieel aankoopt voor f 100,-. In 1835 komt het terrein in handen van Johannes Linsen (1767-1842), die hier uiteindelijk 40 hectare verwerft. Linsen was succesvol katoenfabrikant, maar hij beschikte ook over de nodige landbouwkundige kennis; als hij zijn terrein met bos laat beplanten (lucratiever dan landbouw) past hij moderne methoden toe, zoals groenbemesting en beendermeel. Hij liet een boerderij bouwen op het punt waar de Zeelandse Baan (van Oss naar Zeeland) de straatweg Den Bosch-Grave kruist: het Zevenbergse Huis. Deze strategisch gelegen boerderij ontwikkelde zich al snel tot een goedbeklante herberg langs de steeds drukkere straatweg. In 1947 brandt het gebouw af.

Voor het bezoek aan Paalgraven dien je je fiets even te parkeren. Volg het halfverharde pad verder door het klaphek en over de loopbrug onder het viaduct door. Aan de andere kant van de snelweg kom je via een klaphekje op het grafheuvelterrein.

Paalgraven ligt middenin het snelwegknooppunt waaraan het de naam heeft gegeven. Op dit terrein ligt een aantal grafheuvels uit de Bronstijd en vroege IJzertijd. De oude naam ‘Zevenbergen’ doet vermoeden dat hier al lang een aantal heuvels zichtbaar is geweest; bij onderzoek in de jaren zestig bleek dat het inderdaad om grafheuvels gaat. Bij de aanpassing van het knooppunt (dat vanwege de beschermde status van het grafheuvelterrein speciaal om het gebied heen werd gelegd) zijn in 2004 verdere opgravingen verricht. Mede op basis hiervan is een aantal heuvels gereconstrueerd, inclusief de kenmerkende palenrijen en kringgreppels. Ook de galg, die hier in de Middeleeuwen werd opgericht, is weer te zien. Vanaf de uitkijktoren in de verste hoek heb je een goed overzicht over het terrein. Zie verder het informatiebord ter plaatse.

Als je via het ecoduct bent overgestoken komt het fietspad uit op de Oude Rijksweg; sla even verderop linksaf (knooppunt 29), Slabroekseweg. Volg de asfaltweg het bos in.

Aan je linkerhand het voormalig MOB-complex, dat werd aangelegd in 1955 en in 2000 werd gesloten. Tijdens de koude oorlog werden in Nederland zo’n 100 van deze mobilisatiecomplexen gebouwd, vanuit waar in het geval van een aanval door de Sovjet-Unie gemobiliseerde legeronderdelen snel van materiaal en munitie konden worden voorzien. Tegenwoordig is het complex in gebruik bij Staatsbosbeheer; aan het militaire verleden herinnert o.a. nog het wachthuisje in de nationale kleuren.

Net voor een slagboom slaat het fietspad rechtsaf. Via een aantal bochten kom je op een T-kruising (knooppunt 33); sla hier rechtsaf; via een tunneltje onder de A50 kom je tenslotte op een T-splitsing; sla hier linksaf, Zevenbergen. Het fietspad kruist de Berghemseweg.

Als je hier even linksaf slaat zie je na circa 500 meter een betonnen weg die schuin naar links loopt. Deze leidde naar het vliegveld dat hier in de Tweede Wereldoorlog lag (codenaam B.88 Heesch).

In oktober 1944 begon de RAF met de aanleg; de landingsbaan was verhard met PSP (pierced steel planking, geperforeerde staalplaten). Vanaf december 1944 tot april 1945 werd het vliegveld gebruikt door 126 Wing van de Canadese luchtmacht. Na de oorlog diende het terrein nog even als legerkamp; inmiddels ligt de locatie verborgen onder het tracé van de A50. Alleen de betonnen toegangsweg, toepasselijk de 126 Wingweg genaamd, is nog over.

Als je het fietspad verder vervolgt passeer je vlak voor knooppunt 32 een terrein waar grafheuvels uit de Jonge Steentijd/Bronstijd zijn aangetroffen, zie ook het informatiepaneel. Even verder ten zuiden ligt in het bos een tweede terrein, eveneens Rijksmonument, waar bewoningsresten uit de Romeinse tijd zijn gevonden.

Vervolg het fietspad; je komt met een bocht uit bij de drukke Nistelrodeseweg. Steek rechtdoor over, Wijststraat. 

De naam Wijststraat duidt op een bijzonder geologisch fenomeen: langs de zogeheten Peelrandbreuk, die loopt van Roermond over Deurne en Uden tot bij Oss, zijn de aardlagen ten opzichte van elkaar in de hoogte verschoven, waardoor een waterdoorlatende laag uit het hoge deel (de horst) kwam te liggen naast een ondoorlatende laag in het lagere deel (de slenk). Hierdoor is, heel ongebruikelijk, het hoge deel natter dan het lage deel, en treedt op de breuk – vaak ijzerhoudend – kwelwater aan de oppervlakte - wijstverschijnselen. De hoogteverschillen zijn inmiddels vaak afgevlakt, maar nog steeds is het zo dat boeren op het lage land (aan de westkant van de breuk) eerder moeten beregenen dan die op het hoge land. De Hoge Wijst (het buurtschap aan de Nistelrodeseweg) ligt overigens nog steeds 3 á 4 meter hoger dan de Lage Wijst verderop langs de Wijststraat.

De Wijststraat vertoont een kleine en verderop een iets grotere knik naar rechts; sla voorbij deze tweede knik linksaf, Groldersedijk. Sla aan het eind (knooppunt 43) rechtsaf, Grolderseweg. Sla op de kruising linksaf, Grolderseweg. Sla aan het eind van de weg (knooppunt 42) rechtsaf, Aardenbaan. Op de T-kruising weer rechtsaf, Loosbroeksestraat. Volg de bocht naar links; je komt uit bij het Buurtschap Munnekens-Vinkel (knooppunt 41).

De naam Munnekens-Vinkel zou zijn afgeleid van de Monniken-kluizenaars die hier in de 13e eeuw als eerste de streek ontgonnen, o.a. door het aanleggen van de Groote Wetering. Zij behoorden tot de orde der Wilhelmieten, genoemd naar de H. Wilhelmus van Malavalle (feestdag 10 februari).

Steek bij knooppunt 41 over en sla aan de overkant rechtsaf, dubbel fietspad langs de Vinkelsestraat. Neem de tweede weg links (knooppunt 72), Berktstraat. Ga aan het eind rechtsaf, Kasteellaan. 

Huize De Berkt (in de volksmond ‘het Kastilleke’ genoemd) heeft geen adellijke oorsprong, maar is rond 1810 gebouwd door de projectontwikkelaar Johannes Linsen (die we ook al tegenkwamen bij het Zevenbergse huis – van 1814 tot zijn overlijden was hij daarnaast lid van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant) in het rond 1800 ontgonnen gebied tussen Heesch en Berlikum. Na zijn dood werd het door de erfgenamen verkocht aan de adellijke familie Van den Bogaerde van Terbrugge, heren van Heeswijk en Dinther en o.m. eigenaren van het Kasteel Heeswijk; zij gebruikten de Berkt als buitenverblijf en jachtslot. Bij het landgoed hoorde o.a. ook een flink parkbos.

Sla bij het kasteeltje linksaf, Jonkersstraat (deels halfverhard). Ga aan het eind linksaf (Holkampstraat) en vrijwel direct rechtsaf, Kievit. Op de T-kruising rechtsaf, Koksteeg. Volg deze tot het einde; sla linksaf (Bosschebaan) en vervolgens rechtsaf, onder de snelweg door. Je komt op een rotonde, rijdt hier rechtdoor (Papendijk). Op de volgende rotonde (knooppunt 31) sla je rechtsaf, Heesterseweg. Deze maakt een bocht naar links, sla direct rechtsaf, De Doelen. Je komt uit op een viersprong, ga rechtsaf, Kraaijeven. Links, achter een haag, zie je het kerkhof.

Het Joodse kerkhof wordt al vermeld in 1693 en is daarmee een van de oudste (zo niet de oudste) van de provincie. Er liggen ruim 300 personen begraven, de laatste in 1908. Inmiddels (4e kwart van de 19e eeuw) was het grootste deel van de Joodse bevolking van Geffen verhuisd naar Oss, waar in 1888 een nieuwe begraafplaats was geopend.

Blijf het Kraaijeven volgen, ook waar de knooppuntroute linksaf slaat. Even verderop gaat het Kraaijeven over in een fietspad; rijd ook hier rechtdoor en volg dan de bocht naar links. Links in de binnenbocht zie je een oude grenspaal die de grens tussen de gemeentes Geffen en Heesch aangeeft.

Voorbij de grenspaal rijd je nog zo'n 250 meter door; sla dan rechtsaf het bos in (fietspad langs een slagboom). Je bent hier weer terug op de knooppuntroute. Het pad maakt een scherpe bocht naar links. Waar het verlengde van dit fietspad de weg naar Den Bosch kruist, heeft vroeger de galg gestaan.

Deze werd opgericht in 1713, in navolging van (en uit naijver op?) Nuland, waar een dergelijke voorziening in 1711 werd gerealiseerd. Oude afbeeldingen suggereren dat het ging om een ‘Π-model’: twee palen met daarbovenop een dwarsbalk. De naam van het fietspad, het Galgensteegje, herinnert hier nog aan.

Blijf het fietspad volgen tot waar je het bos weer verlaat. Sla hier linksaf; ga bij de verkeerslichten rechtsaf en steek de Cereslaan over; sla aan de overzijde weer rechtsaf, en neem vervolgens de eerste weg links (Nicolupad). Steek de Amelsestraat over en volg het fietspad tot je uitkomt bij een zandpad; sla hier linksaf, Koningsweg. 

De Koningsweg zou zijn genoemd naar de Britse koning George II. Het Laantje van Cumberland, even verderop links, verwijst naar zijn zoon: William Augustus, Hertog van Cumberland (1721-1765), generaal in het Britse leger. Tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog voerde hij (met matig succes) de geallieerde (Britse, Oostenrijkse, Hannoverse en Nederlandse) troepen in de Zuidelijke Nederlanden aan. Ergens tussen Oss en Nistelrode zouden in 1748 de inleidende besprekingen hebben plaatsgevonden die uiteindelijk uitmondden in de Vrede van Aken.

Steek de Koningsweg schuin over en neem het fietspad aan de rechterkant; blijf dit volgen terwijl het door de Stelt slingert. 

De Stelt is het landelijk gebied tussen Oss en de A59. Ruilverkaveling heeft er nooit plaatsgevonden; zowel het wegenpatroon als de kavelverdeling is nog vrijwel zo als halverwege de 19e eeuw. Ook houtwallen, hakhoutbosjes en bolle akkers zijn nog zichtbaar aanwezig. De vrijwilligers van Landschapsbeheer Oss beheren een deel van het gebied; houtwallen worden onderhouden en hersteld, bloemrijke akkerranden ingezaaid, en er wordt kleinschalige landbouw bedreven, b.v. gerst, spelt, en hop.

Aan het eind van fietspad bereik je de verharde weg weer (knooppunt 21). Sla hier linksaf, Benedictuslaan; vervolgens linksaf, fietspad langs de Nieuwe Hescheweg. Ter hoogte van het benzinestation (knooppunt 77) sla je rechtsaf, Sint Wilpertslaan; aan het einde hiervan weer rechts, en je bent terug op het uitgangspunt.